De geschiedenis van Hex is altijd een verhaal geweest van rozen: van de oudste rozensoorten, die prins-bisschop de Velbrück in de 18de eeuw door de Verenigde Oost-Indische Compagnieën uit China liet importeren, over de collectie oude en bijzondere rozen die gravin Nanda d’Ursel verzamelde, tot de nieuwste craties van ‘s werelds meest vermaarde rozenveredelaars vandaag. In de laatste halve eeuw is de rozencollectie van kasteel Hex steeds uitgebreid. Er staan naar schatting 1400 rozen verspreid in de tuinen, waarvan zo’n 500 verschillende soorten. De rozen zijn aanwezig in formele perken en in de mixed borders, als grote solitairen, of groeien over de hekken, werpen zich over de balustrade en klimmen tussen de muren en de bomen…..
EEN WERK VAN GENERATIES
Het in kaart brengen van de historische rozen van kasteel Hex is met passionele aandacht en toewijding gebeurd door wijlen gravin Nanda d’Ursel. Zij maakte schetsen en beschreef de meest bijzondere rozen uitgebreid in haar tuinschrift. Later ontmoette de gravin Edith Dasnoy die samen met haar aquarellen maakte van de mooiste soorten. Samen publiceerden zij het boek “Rozen uit de Tuinen van Hex” (1995). Het boek is nog altijd te koop (tijdens de tuindagen op de stand van Hex).
EEN GESCHIEDENIS VAN ROZEN
Wilde rozen komen over het gehele noordelijk halfrond voor, van het poolgebied tot Noordelijk Afrika, van de Amerikaanse vlakten en Nieuw-Mexico tot Jemen, Thailand, Zuid-India en China. In de streken van West-Europa zijn soorten van de Hondsroos en de Egelantier inheems -een dertigtal soorten- maar wereldwijd zijn er wel ruim 200 wilde rozensoorten bekend. Op de bloemenweide vind je de wilde rozensoorten terug die kenmerkend zijn voor de flora van de regio Limburg en Brabant.
Verder staan verspreid over de tuinen van Hex talrijke wilde exoten. Er staat een aantal soorten van de Chinese Rosa banksiae in de buurt van de vijgenhof en de soorten van de Schotse Rosa pimpinellifolia staan in een rijtje achter de tennisbaan. Daar in de buurt staat ook de Rosa sericea pteracantha, met zijn opvallende gevleugelde doornen, die afkomstig is uit Nepal. Langs de deur van de groentekelder staat Rosa Mutabilis. Verderop Rosa roxburgii – beide ook uit China geïmporteerd. Her en der zie je klimmers van botanische oorsprong aan de tuinhekken, tegen de muren of in de bomen klauteren: Rosa arvensis, Rosa multiflora, Rosa filipes ‘Kiftsgate’ en de indrukwekkende Paul’s Hymalaian Musk aan de voorzijde van het kasteel.
De botanische soorten met hun wilde trossen en hun uitbundige bloei zijn in charme en schoonheid haast niet te evenaren. Maar dankzij de eeuwenlange cultuur van de roos, de uitwisseling ervan tussen de streken en de continenten en de talrijke kruisingen die dat met zich meebracht, kennen we tegenwoordig een bijna ontelbaar aantal rozen in alle mogelijke variaties.
Het is moeilijk te zeggen wanneer de Franse roos (Rosa gallica) voor het eerst in onze streken werd geïntroduceerd. Zij komt van nature voor in Frankrijk en verder naar het Oosten in Zuid-Europa tot in Turkije. In haar lange geschiedenis van cultuur zijn er van de Franse roos tal van variaties ontstaan. Ze zijn allen roze, vuurrood tot diep violet, ze bloeien maar één keer in het jaar,
maar ze zijn zeer geliefd om hun bijzonder parfum. In de tuinen van Hex zien we, naast de oorspronkelijke wilde vorm, enkele tientallen van de mooiste Gallica’s verzameld, waaronder Tricolor de Flandres, De la Maître d’Ecole, Alain Blanchard, Charles de Mills en vele anderen.
De witte of zacht rose Alba-roos werd waarschijnlijk reeds gecultiveerd bij de Grieken en de Oude Romeinen. Het gaat om een kruising van één van de Hondsrozen met een Gallica of mogelijk een Damascener-roos. De groeiwijze van de Alba’s is anders dan die van de Gallica’s. Ze werpen lange buigzame takken, die overigens weinig doornen hebben. De bladeren hebben een blauwachtige schijn en de bloemen ruiken zoet. De mooiste exemplaren, vertegenwoordigd in Hex, zijn Celestial, Königin von Dänemark of Great Maiden’s Blush (ook ooit ‘Cuisse de Nymph’ genoemd). Zij kennen slechts één bloei in het jaar. De Alba’s zijn samen met de Gallica’s grotendeels gegroepeerd beneden in de moestuin, in de lange border die zich uitstrekt naast de schapenweide, van de serre tot aan de oude waterput.
Een derde oude familie in de rozen is de groep van de Damascener-rozen. Het zijn kruisingen van de Rosa gallica met andere wilde soorten uit het Middelands Zeegebied zoals Rosa phoenicea of Rosa moschata. De Herst-Damascenerroos is bijzonder omdat ze als eerste in de nazomer een tweede bloei kent. De Damascenerrozen zijn beduidend minder winterhard dan de Gallica’s. Ze groeien hoog op en werpen losse trossen van welriekende grote bloemen in de kleuren rood, wit of rose.
De Centifola- of Provenceroos werd pas in de 16de eeuw geboren uit een een kruising van een Herst-Damascener met een Rosa Alba. De groep was lange tijd steriel en werd met stek vermeerderd, tot in de 19de eeuw een vruchtbare soort ontstond waarmee verder gekruist kon worden. Naast de oorspronkelijke Centifolia vinden we in de tuin van Hex nog Petite de Hollande en Pompon de Bourgogne. De rozelaars van de Centifolia-familie kenmerken zich door hun dikke gevulde bloemen die licht gesloten zijn -vandaar dat ze in Engeland ook Cabbage Rose genoemd worden-. Andere namen voor deze roos zijn Hollandse roos of Rose de Peintre, vanwege haar succes bij de Hollandse meesters van de 17de eeuw.
De Centifolia-Mosrozen zijn ontstaan als een spontane afwijking op normale Centifoliarozen. De eerste wordt in 1720 vermeld. De Centifolia-mosroos wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van talrijke geurende klierhaartjes op de bloemstengels. De groeiwijze is wat stakerig, maar dat wordt goedgemaakt door het bijzonder karakter van de bloem. De rozen zijn heel aromatisch en de kleuren zijn diepviolet of dramatisch donker. Achter de dubbele rij van pioenen in de moestuin bevinden zich William Lob, Nuits de Young, Tuscany Superb en nog een tiental andere exponenten van deze familie.
In China werden al sinds eeuwen rozen geteeld en gekruist tot nieuwe cultivars. De eerste Chinese rozen kwamen in onze streken toe in het jaar 1792. De Rosa chinensis multipetala die nog steeds op de prinsenhof staat,is één van de eersten die door de Verenigde Oostindische Compagnie vanuit China werden vervoerd – naar de overlevering wil- op speciaal verzoek van prins-bisschop de Velbrück. Daarnaast vind je uit die tijd ook nog Rosa indica rubra en een ‘Old Blush’ op de prinsenhof terug.
Op het eiland Bourbon, een belangrijke aanlegplaats voor de handelsschepen – halfweg op de route tussen Europa en het verre Oosten, ontmoetten leden van de familie van de Herst-Damascenerroos in de 17de eeuw de Chinese roos (Rosa chinensis). Uit de noodzakelijke kruisingen die hieruit volgden ontstond de Bourbon-roos, die later werd veredeld door kruisingen met Gallica- en Damascener-hybriden. De familie van de Bourbonrozen kent een goede herbloei in de nazomer. De bloemen zijn vaak half-gevuld en licht-rose. In de tuin van Hex vind je ze voornamelijk in de buurt van de tennis-court verzameld: Mme. Isaac Pereire, Louise Odier, La reine Victoria en anderen.
De Theeroos (Rosa odorata) is een Chinese roos die in China reeds lang in cultuur was. Zij wordt Theeroos genoemd omdat de bloem lichtjes naar thee ruikt. Kruisingen van de Theeroos met Noisette en Bourbonrozen leverde een heel nieuwe familie op van doorbloeiende Hybride-Theerozen, die men tegenwoordig vooral als snijroos kent. Zij staan in Hex voornamelijk in de perken aan de serre.
Bij de serre staat ook de rozen van de Engelse rozenkweker David Austin. Hij is er in geslaagd het beste van twee families te verenigen.
Het romantische uitzicht en de geur van de oude Gallica’s, Alba’a, Centifolia- en Boubonrozen met het doorbloeiend karakter van de moderne Thee-hybriden.
Louis Lens, Belgisch boomkweker en rozenveredelaar, was een goede vriend van wijlen gravin Nanda d’Ursel. Lens sloeg een gans nieuwe richting in met rozen te kweken voor graslanden en plantsoenen. Zijn Moschata-hybriden zijn over de ganse wereld verkocht. Op Hex vindt men nog altijd exemplaren van zijn proeven, waarvan sommigen de handel nooit bereikt hebben, bijvoorbeeld in de rij naast de grotten. Maar ook in de moestuin en in de zogenaamde vriendentuin naast de terrassen, vind je enkele van zijn mooiste creaties terug.
Gravin Nanda d’Ursel had ook een zwak voor de kleine trosroosjes van de Polyantha-familie. We vinden ze terug in de moestuin; in lange rijen voor de pioenen en in de perken rond de bassin. De Polyantha’s (of miniatuurrozen) zijn nakomelingen uit complexe kruisingen van Chinese rozen met Centifolia’s, Bourbonrozen of oude Thee-hybriden.
Tot slot is er het Geschwind-rosarium dat in 2012 werd aangeplant bij de oude Ceder, achteraan op de platanendreef. Naast de bekende ‘Zigeunerknabe’ bevat de verzameling nog enkele tientallen onbekende en vergeten rozensoorten van Rudolf Geschwind uit het begin van de 20ste eeuw, bijeengebracht uit oude tuinen en de rosaria van West- en Oost-Europa. De rozen van Geschwind kenmerken zich door hun natuurlijk karakter en hun weerstand tegen alle weersomstandigheden. Deze rozenverzameling is bedoeld als een genenbank voor toekomstige veredelaars.
Bekijk hier: het alfabetisch register van de rozen van Hex.
NIEUWE ROZENNAMEN DIE VERWIJZEN NAAR HEX
Hex is er bijzonder trots op dat in juni 2013, vanwege het 20 jarig bestaan van de Tuindagen, een aantal trouwe exposanten/kwekers nieuwe rozenselecties en winningen vernoemd hebben naar Hex. Het zijn:
– Rosa ‘Gardens of Hex’ – Lens Roses
– Rosa ‘Kasteel Hex’ – Peter Beales Roses
– Rosa ‘Rebel of Hex’ – De Bierkreek
– Rosa ‘Spirit of Hex’ – Vierländer Rosenhof
In 2016 werd een nieuwe roos gedoopt naar gravin Stéphanie d’Ursel, gastvrouw en beschermster van de historische tuinen van kasteel Hex:
– Rosa ‘Gravin Stéphanie d’Ursel’ – Lens Roses
AANBEVOLEN WEBSITES
Peter Beales – Lens Roses – De Bierkreek – Vierländer Rosenhof
